In juni van dit jaar overleed de schilderes Renée Stotijn, lid van De Kring. Een gesprek met haar dochters Esmee en Zaphira over hoe ze het onbekende oeuvre van hun moeder ontdekten. En over De Kring.
Twee zussen ruimen na het overlijden van hun moeder haar huis open ontdekken iets bijzonders: honderden schilderijen en tekeningen, gemaakt door hun moeder, waarvan ze het bestaan niet kenden. Portretten, stillevens, landschappen en stadsgezichten, waarschijnlijk geschilderd in de jaren zestig. Ze lagen verstopt in allerlei bergruimtes die de moeder speciaal had gecreëerd: achter muren, in dichtgeschroefde kasten, boven het plafond – ontoegankelijk voor iedereen, ook voor haar dochters.
De moeder: Renée Stotijn (1940-2020), dochter van Haakon Stotijn, befaamd solo-hoboïst van het Concertgebouworkest, en kleindochter van Jaap Stotijn, die solo-hoboïst was bij de Opéra en bij het Residentie Orkest. Hoewel zelf ook zeer muzikaal, koos Renée voor een studie aan de Rijksacademie in Amsterdam. Als uitzonderlijk getalenteerde studente beschikte ze over een eigen atelier boven in het academiegebouw, waar ze onder meer veel portretten maakte. Later werkte ze als restaurateur bij het Rijksmuseum. Reneé was een ietwat excentrieke vrouw, qua kleding en haarstijl. Ze hield erg van de 19de eeuw en leefde in een droomwereld, zeggen haar dochters.
De dochters: Esmee Bor (44), die een opleiding zang (jazz en pop) volgde aan het Amsterdams conservatorium, en Zaphira Bor (32), die aan de UvA Cultureel Erfgoed studeerde. Hun vader was Dick Bor (1944-2007), violist en concertmeester van het Nederlands Philharmonisch Orkest en ook uit een gerenommeerde familie van musici, maar dan vooral violisten. Renée en Dick hadden een latrelatie.
Renée Stotijn was lid van Arti én De Kring. Haar dochters gingen als baby’s al mee naar deze sociëteiten. Esmee: “Een deel van het leven van mijn ouders speelde zich af op De Kring. Daar gebeurde het. Ik kan me goed herinneren dat ik er kwam als klein meisje. Er werden twee stoelen tegen elkaar aangezet en dan zeiden ze tegen mij: ‘ga daar maar liggen’. En dan gingen zij gewoon tot midden in de nacht door...”
Jaren later was het de beurt aan Zaphira: “Ik zat altijd te spelen in die oude brandtrap. Daar was het een beetje achenebbisj.” Esmee: “Een beetje louche, ja.” Zaphira: “Daar zaten de kunstenaarskinderen te scharrelen, haha.”
Mochten jullie als kinderen eigenlijk wel in de sociëteit komen?
Esmee: “Wij kwamen gewoon mee. Je kreeg chocomel, tekenpapier en een stift, nou ja, dan kon je mij drie uur ergens neerzetten. Daar had niemand last van. Dat was eind zeventiger, begin tachtiger jaren.”
Zaphira, geamuseerd: “Na een verbouwing was er wel een discussie: óf kinderen óf honden, wat willen we er niet in? Mijn moeder was daar heel boos over. Maar ik kan me voorstellen dat bepaalde leden het heel vervelend vonden als zo’n kind aan het rennen was.”
Op Instagram
De twee zussen spreek ik op een zaterdagmiddag in het verlaten huis van Renée Stotijn aan de Weesperzijde. Hun stemming is ambivalent: het verdriet over de dood van hun moeder is nog pril, maar gaat met enige regelmaat over in een aanstekelijk enthousiasme wanneer ze hun avonturenrond de ontdekking van Renées werken delen. Monter vertellen ze hoe ze deze zomerfoto’s van Renées schilderijen op Instagram hebben gezet (schilderij_renee_stotijn), waarna het reacties regende. Een galerie in Milaan, M.A.D.S., heeft inmiddels vijf werken van Renée getoond in een digitale expositie.
Waarom verborg Reneé haar schilderijen? Haar dochters kunnen alleen maar gissen naar een verklaring, want Reneé zelf heeft er nooit iets over gezegd. Was ze bang haar werk uit handen te geven? Zou goed kunnen. Wat ook kan hebben meegespeeld: Reneé kreeg borstkanker in 1972, ze was nog maar 32. Na een zware operatie kon ze enige tijd niet schilderen, wat een horreur was voor haar. Toen ze weer kon werken, ging ze lieflijke taferelen schilderen: aquarellen van pioenrozen bijvoorbeeld en stadsgezichten. Mogelijk leed ze onder het feit dat ze na de operatie fysiek niet meer in staat was haar vroege schilderijen te evenaren en wilde ze om die reden dat werk verborgen houden? Misschien was de herinnering aan haar artistieke bloeiperiode, die abrupt werd afgebroken door haar ziekte, voor haar te pijnlijk? Een antwoord zal vermoedelijk nooit komen.
Duizend beren
Haar laatste (solo)expositie was trouwens op De Kring, in 1994. Hedy d’Ancona verrichtte de opening.
Daarna heeft ze nooit meer geëxposeerd. Waarom niet?
Zaphira: “Het was voor mijn moeder heel moeilijk om een tentoonstelling te organiseren.” Esmee: “Ze zag duizend beren op de weg.” Zaphira: “Dan vroeg ze dingen als: ‘hoe is het dan verzekerd, en wat als…? ’ Ze had heel veel plannen, maar het schortte steeds aan de praktische uitvoering. En ze wilde ook niets uit handen geven, ook niet als ik het zou organiseren.”
Heeft ze jullie ooit geportretteerd?
Esmee: “Heel weinig. Wat schetsjes.” Zaphira: “Ik heb een klein portretje.”
In 2018 kwam de borstkanker bij Reneé terug; in juni 2020 overleed ze. Renée is altijd lid gebleven van De Kring. Zaphira: ”We aten er ook graag. Het is een heel prettige plek zo midden in de stad. Vertrouwd ook, met gelijkgestemden. En je hebt er vaak leuke gesprekken.” Esmee: “De Kring had altijd de blend met musici en acteurs. Mijn ouders kwamen ook vaak bij Arti, maar De Kring had meer die showkant.”
Verstilde blikken
We willen Renée Stotijn graag de eer geven die haar toekomt. Daarom tonen we, bij wijze van online-expositie, 12 werken uit het hervonden oeuvre van Renée op de website van De Kring. Hester Jenkins van de Kunstcommissie van De Kring maakte de selectie. Ik vroeg haar wat haar indruk is van de schilderijen.
Hester: “Wat opvalt is de verstilling in de blikken van de geportretteerden. Alsof ze een moment van bezinning hebben en op dat moment worden geschilderd. Dat moet een heel bewuste keuze zijn geweest van Renée Stotijn, om mensen in die staat te schilderen. Ze was kennelijk op zoek naar dát moment. Ze schilderde heel verschillende mensen, maar ze hebben allemaal die verstilde blik. Heel interessant. Ik zou wel willen weten: wie zijn die mensen? Was ze specifiek op zoek naar bepaalde types?
Bij de stillevens valt me op dat ze heel mooi bloemen en glas kon schilderen. In de barok was dat dé manier om te laten zien dat je goed kon schilderen. Dat kon Renée dus.”
De dochters zouden graag willen weten wie op hun moeders schilderijen zijn geportretteerd, want Renée heeft geen enkele aanwijzing achtergelaten. Misschien zijn het modellen, misschien bekenden? Als er Kringleden zijn die dit lezen en die een of meer geportretteerden herkennen, mail het dan naar: redactie@kring.nl
